Zo laat je mensen met een psychische aandoening meedoen met sport

Highlights

• 4 op de 10 mensen krijgt ooit te maken met een psychische aandoening^[2].
• Sport en bewegen kan deze doelgroep helpen aansluiting te vinden bij de maatschappij en zich betrokken te voelen^[4].
• Om passend aanbod te organiseren voor deze doelgroep, is het belangrijk dat je de drempels en drijfveren kent en daarop inspeelt^[4,8].
• Samenwerking tussen domeinen speelt een sleutelrol, zoals de verbinding tussen de ggz en de georganiseerde sport^[4,8].

Wat is een psychische aandoening?

Ruim 40% van de Nederlanders krijgt ooit met een psychische aandoening te maken^[2]. Daarbij zijn drie hoofdgroepen te onderscheiden: stemmingsstoornissen, angststoornissen en middelenstoornissen. Binnen de groep stemmingsstoornissen komt vooral depressie veel voor. Onder angststoornissen vallen bijvoorbeeld specifieke fobieën zoals vliegangst en paniekstoornissen. Middelenstoornissen zijn onder andere alcoholmisbruik en drugsverslaving.

Belang van sport en bewegen

Sport en bewegen kan mensen met psychische aandoeningen helpen om ‘mee te doen’ in de maatschappij. Met name teamsport en georganiseerde sport bieden hen de kans om met anderen in contact te zijn en zich betrokken te voelen. Van samen bewegen tot meehelpen op de club: sport zet mensen letterlijk en figuurlijk in een sociale context in beweging. Bewegen helpt daarnaast psychische klachten te verminderen, zelfvertrouwen en zelfbeeld te versterken, herstel te bevorderen en terugval te voorkomen. Ook dat draagt bij aan de (re)integratie in de maatschappij^[3,4].

Benieuwd wat sport en bewegen ter preventie kan betekenen voor de mentale gezondheid? Bekijk dan de factsheet Effecten van sport en bewegen op de mentale gezondheid.

Praktijkvoorbeeld: De Voetbalwerkplaats

De Voetbalwerkplaats in Wageningen is een initiatief van de lokale zorgorganisatie ’s Heeren Loo en voetbalvereniging SKV. De club biedt een begeleide leer- en werklocatie aan jongeren met een (licht) verstandelijke beperking of psychische problematiek. De ambitie van het project is om de jongeren aan een werkplek te helpen.

Het voetballen helpt de deelnemers om lekkerder in hun vel te zitten, minder stress te ervaren en meer rust in hun hoofd te krijgen. De Voetbalwerkplaats verbindt cliënten ook sociaal met hun omgeving. Als ze tegen een team van een nabije supermarkt hebben gespeeld en ze komen dan later in die supermarkt, ontstaat er herkenning en bekendheid. Daarnaast helpen de contacten om jongeren aan een werkplek of vrijwilligerswerk te helpen, al dan niet onder begeleiding.

Motieven en drempels

Mensen met een psychische aandoening hebben ongeveer dezelfde drijfveren om te bewegen als de rest van de bevolking. Denk aan de gezondheid verbeteren, fitter en sterker worden, meer energie krijgen, stress verminderen, meer zelfvertrouwen krijgen, afvallen en er mooier uitzien.

Toch sporten mensen met een psychische aandoening minder dan gemiddeld^[4]. Stigma^[4,5] speelt daarbij een belangrijke rol: ze zijn vaak bang voor de vooroordelen van anderen. Ze hebben het gevoel ‘anders te zijn’ en kampen met schaamte en onzekerheid. Een andere drempel is het gebrek aan geloof in eigen kunnen^[4,6]. Aansluiten bij sportaanbod vraagt vertrouwen in je eigen sociaal-emotionele en fysieke vaardigheden. Dit vertrouwen blijkt bij mensen met een psychische aandoening vaak lager te zijn. Ze zijn bang niet mee te kunnen met de rest, of twijfelen of ze om kunnen gaan met lastige emoties tijdens het bewegen. Tot slot kent de doelgroep niet altijd de waarde die bewegen voor hen kan hebben^[3] en sluit het (sport)aanbod onvoldoende aan op individuele wensen en behoeften^[4,7].

Aansluiten op leefwereld

Wil je deze doelgroep in beweging krijgen? Dan is enkel aanbod opzetten vaak onvoldoende. De aansluiting van aanbod en begeleiding op de leefwereld van de doelgroep is cruciaal en tegelijkertijd een enorme uitdaging.

Allereerst is het belangrijk dat je inspeelt op het gevoel ‘er niet bij te horen’ en de angst voor vooroordelen^[8]. Hoe creëer je een sportieve omgeving waar iedereen zich welkom voelt? Sporten vraagt bovendien zaken als motivatie, energie, actie en zelfvertrouwen. Dit zijn juist elementen waar mensen met psychische aandoeningen moeite mee kunnen ervaren. Wanneer iemand weinig zin of motivatie voelt en het lastig vindt om in actie te komen, kan bewegen een hele opgave zijn. Als iemand angstig is, vormt een grote groep of onbekende activiteit mogelijk een hoge drempel. En voor iemand die zich somber voelt, kan een springerige, jolige instructeur soms juist extra weerstand opleveren.

Het is belangrijk dat je je hiervan bewust bent als professional of organisatie en bekijkt ‘waar iemand staat’ om daar op in te spelen. Kies voor maatwerk waar mogelijk^[8]. Welke activiteiten vindt iemand leuk? Welke mogelijkheden en beweegredenen heeft iemand? Welk type begeleiding past bij diegene?

Samenwerking tussen domeinen

Om mensen met een psychische aandoening mee te laten doen met en door sport en bewegen, is niet alleen de aansluiting op hun leefwereld belangrijk. Ook samenwerking tussen domeinen en partijen is cruciaal, waarbij ieder vanuit zijn eigen expertise werkt. Zo biedt de verbinding tussen de ggz en de georganiseerde sport veel kansen^[8].

Als ggz-instelling kun je gebruikmaken van bestaand sportaanbod door samen te werken met georganiseerde sportverenigingen. Gezamenlijk kan er speciaal aanbod worden ontwikkeld, zoals een vast sportmoment op de vereniging voor cliënten van de instelling.

Belangrijk is om in dit proces aandacht te besteden aan de toegankelijkheid van het verenigingsleven voor deze doelgroep en om te zorgen dat het aanbod aansluit op hun wensen en behoeften⁸. Neem de tijd om te onderzoeken hoe cliënten optimaal kunnen integreren binnen de vereniging. Overweeg bijvoorbeeld de inzet van sportmaatjes, die een ondersteunende rol kunnen spelen bij deze integratie.

Meer weten over hoe je als sportvereniging toegankelijk kunt zijn voor mensen met psychische aandoeningen? Lees de whitepaper Toegankelijkheid sportverenigingen voor mensen met psychische problemen.

Praktijkvoorbeeld: volleyballen en hardlopen

Cliënten van ggz-instelling Dijk en Duin hebben verschillende mogelijkheden om bij reguliere sportclubs te sporten. Volleybalclub Croonenburg organiseert avonden waarop zij welkom zijn om samen met de spelers van Croonenburg te komen volleyballen. Dit verlaagt de drempel om door te stromen naar een reguliere vereniging. Liever een rondje hardlopen? Dat kunnen de cliënten doen bij atletiekvereniging AV Lycurgus. Trainers van de club geven daar samen met een begeleider van Dijk en Duin runningtherapie.